آیه 7 سوره ممتحنه

عَسَى اللَّهُ أَنْ يَجْعَلَ بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَ الَّذِينَ عادَيْتُمْ مِنْهُمْ مَوَدَّةً وَ اللَّهُ قَدِيرٌ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ «7»

عَسَى اللَّهُ أَنْ يَجْعَلَ بَيْنَكُمْ‌: اميد است خدا قرار دهد ميان شما، وَ بَيْنَ الَّذِينَ عادَيْتُمْ مِنْهُمْ‌: و ميان آنانكه دشمن داشتيد از كفار مكه كه خويشان شمايند، مَوَدَّةً: دوستى و يارى؛ و آنچنان بود كه جمعى از صناديد قريش، در عام الفتح ايمان آوردند و كسان ايشان را با ايشان محبتى تمام پيدا شد به بركت اسلام. وَ اللَّهُ قَدِيرٌ: و خداى تعالى تواناست به همه مقدورات، پس قادر است بر آنكه دشمنى را به دوستى مبدل، و اسباب مودت را بر ايشان آسان فرمايد. وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ‌: و خداى تعالى بسيار بسيار آمرزنده است كسى را كه موالات كرده‌

جلد 13 - صفحه 131

باشد با كفار پيش از نهى، مهربان است بر آنكه بعد از نهى، قطع مودت كرده باشد. يا آمرزنده و بخشاينده است كسى را كه اسلام آورد از مشركان.

لَقَدْ كانَ لَكُمْ فِيهِمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كانَ يَرْجُوا اللَّهَ وَ الْيَوْمَ الْآخِرَ وَ مَنْ يَتَوَلَّ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ «6» عَسَى اللَّهُ أَنْ يَجْعَلَ بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَ الَّذِينَ عادَيْتُمْ مِنْهُمْ مَوَدَّةً وَ اللَّهُ قَدِيرٌ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ «7» لا يَنْهاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ لَمْ يُقاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَ لَمْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ دِيارِكُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَ تُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ «8» إِنَّما يَنْهاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ قاتَلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَ أَخْرَجُوكُمْ مِنْ دِيارِكُمْ وَ ظاهَرُوا عَلى‌ إِخْراجِكُمْ أَنْ تَوَلَّوْهُمْ وَ مَنْ يَتَوَلَّهُمْ فَأُولئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ «9»

ترجمه‌

بتحقيق باشد براى شما در ايشان اقتدائى نيكو براى كسيكه‌

جلد 5 صفحه 187

اميدوار ميباشد بخدا و روز بازپسين و هر كه روى گرداند پس همانا خدا او است بى‌نياز ستوده‌

اميد است آنكه خدا قرار دهد ميان شما و آنانكه دشمن داشتيد از ايشان دوستى را و خدا توانا است و خدا آمرزنده مهربان است‌

نهى نميكند شما را خدا از آنانكه كارزار نكردند با شما در دين و بيرون نكردند شما را از خانه‌هاتان كه نيكى كنيد بآنان و بعدالت رفتار كنيد با آنها همانا خدا دوست ميدارد عدالت كنندگان را

جز اين نيست كه نهى ميكند شما را خدا از آنان كه كارزار كردند با شما در دين و بيرون كردند شما را از خانه‌هاتان و هم پشت شدند بر بيرون كردن شما كه دوست داريدشان و هر كه دوست بدارد آنها را پس آن گروه آنانند ستمكاران.

تفسير

خداوند متعال براى تأكيد حسن تأسى و اقتداء بحضرت ابراهيم و پيروان او در معادات با كفّار و اشعار بآن كه اين از لوازم ايمان بخدا و روز جزا است خوبى اين تبعيّت را براى مسلمانان با قسم تكرار فرموده و تذكر داده كه اين تأسى نافع بحال خودتان است و خدا بى‌نياز از خلق و افعال آنها ميباشد و اميد است در آتيه نزديكى كه فتح مكّه پيش آمد كند كفّار آنجا بشرف اسلام مشرّف شوند و اقارب و ارحام شما از جمله آنها باشند و اين عداوت مبدّل بمودّت گردد چون خداوند قادر است و وعده نصرت بمسلمانان داده و البته از گناهان گذشته شما راجع بمودّت با كفّار بمقتضاى مغفرت و رحمت خود خواهد گذشت در صورتى كه از كرده سابق پشيمان و عازم بر اداء وظيفه خودتان در آتيه بوده باشيد و ظاهرا بعد از اين آيات مسلمانان تصور نموده باشند كه بايد با كفار معادات نمايند اگر چه با مسلمانان معاهده نموده باشند بر ترك تعرّض و بى‌طرف بودن لذا خداوند فرموده كفاريكه با شما مقاتلت و معاندت ننموده‌اند اگر بآنها احسانى كنيد براى تأليف قلوبشان باسلام و بعدالت با آنها سلوك نمائيد مانعى ندارد بلكه خوب است چون خداوند نيكوكاران و عدالت شعاران را دوست دارد آنچه ممنوع است مودت و دوستى و اعانت و مساعدت با كسانى است كه كفار حربى هستند و سابقه سوء با شما دارند از قبيل مشركين مكّه كه موالات و دوستى با آنها ظلم و تجاوز از حق و

جلد 5 صفحه 188

بيجا و بى‌مورد است و ظاهرا أن تبرّوهم و تقسطوا اليهم بدل اشتمال است از الّذين لم يقاتلوكم و أن تولّوهم بدل است از الّذين قاتلوكم في الدّين و حقيقت ظلم وضع شى‌ء است در غير موضع خود مانند وضع دوستى بجاى دشمنى كه بعضى از مسلمانان با مشركين مكّه مينمودند.

عَسَي‌ اللّه‌ُ أَن‌ يَجعَل‌َ بَينَكُم‌ وَ بَين‌َ الَّذِين‌َ عادَيتُم‌ مِنهُم‌ مَوَدَّةً وَ اللّه‌ُ قَدِيرٌ وَ اللّه‌ُ غَفُورٌ رَحِيم‌ٌ «7»

اميد ‌است‌ خداوند جعل‌ فرمايد ‌بين‌ ‌شما‌ مسلمين‌ و ‌بين‌ كساني‌ ‌که‌ ‌با‌ ‌شما‌ عداوت‌ دارند ‌از‌ كفّار و مشركين‌ و ‌شما‌ ‌با‌ ‌آنها‌ عداوت‌ داريد مودّت‌ و محبّت‌ و خداوند قدرت‌ دارد، و خداوند ‌هم‌ ميآمرزد و ‌هم‌ رحمت‌ ميفرمايد ‌به‌ اينكه‌ بشرف‌ اسلام‌ مشرف‌ شوند ‌ يا ‌ آنكه‌ ‌با‌ ‌شما‌ عداوت‌ نورزند، چنانچه‌ ‌در‌ آيه ‌بعد‌ بيان‌ مي‌فرمايد.

عَسَي‌ اللّه‌ُ ‌از‌ خداوند امر محقّق‌ الوقوع‌ ‌است‌ تخلف‌ پذير نيست‌.

أَن‌ يَجعَل‌َ جعل‌ الهي‌ توفيق‌ و تأييد ‌است‌.

بَينَكُم‌ وَ بَين‌َ الَّذِين‌َ عادَيتُم‌ مِنهُم‌ مَوَدَّةً نظر ‌به‌ اينكه‌ بسياري‌ ‌از‌ مؤمنين‌ ‌که‌ بشرف‌ اسلام‌ مشرّف‌ شدند و مهاجرت‌ كردند هميشه‌ اقرباء ‌آنها‌ مثل‌ آباء و امّهات‌ و ابناء و بنات‌ و اخوان‌ و اخوات‌ و اعمام‌ و اخوال‌ و عمّات‌ و خالات‌ و ساير اقرباء و اصدقاء ‌آنها‌ ‌در‌ مكّه‌ بشرك‌ و كفر باقي‌ بودند و آيه معادات‌ ‌که‌ نازل‌ شد نگران‌ شدند خداوند ‌براي‌ رفع‌ نگراني‌ ‌آنها‌ مي‌فرمايد: ‌که‌ ‌من‌ ‌بين‌ ‌شما‌ و ‌آنها‌ القاء محبّت‌ و مودّت‌ مي‌كنم‌ ‌به‌ اينكه‌ ‌آنها‌ ‌هم‌ مثل‌ ‌شما‌ مشرف‌ بدين‌ اسلام‌ ميشوند و ‌در‌ زمره مؤمنين‌ داخل‌ مي‌گردند، و ‌اينکه‌ ‌پس‌ ‌از‌ فتح‌ مكّه‌ ‌بود‌ ‌که‌ بسياري‌ ايمان‌ آوردند ‌که‌ مي‌فرمايد: بِسم‌ِ اللّه‌ِ الرَّحمن‌ِ الرَّحِيم‌ِ إِذا جاءَ نَصرُ اللّه‌ِ وَ الفَتح‌ُ وَ رَأَيت‌َ النّاس‌َ يَدخُلُون‌َ فِي‌ دِين‌ِ اللّه‌ِ أَفواجاً الآيات‌ و مي‌فرمايد: هُوَ الَّذِي‌ أَيَّدَك‌َ بِنَصرِه‌ِ وَ بِالمُؤمِنِين‌َ وَ أَلَّف‌َ بَين‌َ قُلُوبِهِم‌ الاية انفال‌ آيه 64 و 65.

وَ اللّه‌ُ قَدِيرٌ قدرت‌ دارد قلب‌ قلوب‌ كند كافر و مشرك‌ مسلم‌ و مؤمن‌ گردد و البته‌ ارسال‌ رسل‌ و انزال‌ كتب‌ و جعل‌ احكام‌ ‌براي‌ اينست‌ ‌که‌ بندگان‌ ‌را‌ ‌از‌ تيه‌ ضلالت‌ بشاهراه‌ هدايت‌ رساند ‌از‌ ظلمات‌ جهل‌ بنور علم‌ و ‌از‌ كفر و شرك‌ بشرف‌ اسلام‌ و ايمان‌ رساند كساني‌ ‌را‌ ‌که‌ قابل‌ هدايت‌ باشند، بلي‌ كساني‌ ‌که‌ بواسطه قساوت‌ قلب‌

جلد 16 - صفحه 497

و سياهي‌ دل‌ ‌از‌ قابليت‌ افتاد ‌آنها‌ خارج‌ هستند لذا تعبير ‌به‌ منهم‌ فرموده‌ اشاره‌ ببعض‌ ‌است‌.

وَ اللّه‌ُ غَفُورٌ رَحِيم‌ٌ ‌از‌ تقصيرات‌ ‌آنها‌ گذشت‌ مي‌كند و ‌هم‌ ‌آنها‌ ‌را‌ مشمول‌ رحمت‌ ‌خود‌ مي‌فرمايد:

]

(آیه 7)- محبت به کفاری که سر جنگ ندارند: در اینجا همچنان بحث پیرامون قطع رابطه با مشرکان ادامه می‌یابد، و از آنجا که این قطع رابطه یک نوع خلأ عاطفی برای جمعی از مسلمانان ایجاد می‌کرد، خداوند برای پاداش آنها و رفع این کمبود به آنها بشارت داده، می‌فرماید: «امید است خدا میان شما و کسانی از مشرکین که با شما دشمنی کردند (از راه اسلام) پیوند محبت برقرار کند» (عسی الله ان یجعل بینکم و بین الذین عادیتم منهم مودة).

و این امر سر انجام تحقق یافت، سال هشتم هجری فرا رسید و مکّه فتح شد و اهل مکّه به مصداق (یدخلون فی دین الله افواجا) گروه گروه مسلمان شدند، و آفتاب ایمان با گرمی محبت و دوستی تابیدن گرفت.

ج5، ص163

به هر حال اگر کسانی که مورد علاقه مسلمانان هستند از خط مکتبی آنان جدا شوند نباید از بازگشت آنها مأیوس شد، چرا که خداوند بر همه چیز قادر است، اوست که می‌تواند دلها را دگرگون سازد، و اوست که گناهان و خطاهای بندگانش را می‌بخشد، لذا در پایان آیه می‌افزاید: «و خداوند تواناست و آمرزنده و مهربان است» (و الله قدیر و الله غفور رحیم).